Voor De Groene Amsterdammer | Publicatiedatum: dinsdag 26 maart 2013
Het dossier over illegale vreemdelingen in De Groene Amsterdammer van 6 maart is actueler dan ooit, zo bewijzen twee recente berichten. Het eerste: staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie wil 340 miljoen euro bezuinigen op het Nederlandse gevangeniswezen door 23 gevangenissen te sluiten – er komen slechts twee nieuwe voor in de plaats – en door uiterlijk in 2018 de helft van alle ongeveer twaalfduizend gedetineerden in Nederland met z’n tweeën in een cel te zetten.
Bovendien komt er volgend jaar al een einde aan de programma’s die gedetineerden iets zinvols te doen geven in de avonden en weekends. Teevens ‘masterplan’ staat op gespannen voet met de al jaren heersende trend van steeds zwaardere straffen, en uitbreiding van het aantal vergrijpen waarop gevangenisstraf staat. En ook met de opdracht aan de gevangenissen om gedetineerden goed voor te bereiden op hun terugkeer in de maatschappij, en zo recidive te voorkomen.
Tweede bericht: in de VS zitten iedere dag van de week zo’n driehonderd van de 34.000 gedetineerde illegale vreemdelingen in een isoleercel, meldde The New York Times op zaterdag 23 maart. Immigration and Customs Enforcement (ICE), het Amerikaanse equivalent van onze Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), gebruikt ‘overduidelijk excessieve dwang, want het gaat om civiele detenties’, zegt Terry Kupers tegen de Times, een psychiater en specialist in eenzame opsluiting die is verbonden aan Berkeley University in Californië. ‘Dat maakt dit tot een vergrijp tegen de mensenrechten.’ De helft zit vijftien dagen of langer in eenzame opsluiting, volgens deskundigen een periode die kan leiden tot zwaar psychisch letsel.
Ze worden in isolatie opgesloten om de onbenulligste redenen, zo blijkt uit het artikel in de Times. Rashed bin Rashed bijvoorbeeld, een illegale Jemeniet die drie jaar lang werd gedetineerd in Juneau, Wisconsin, van 2005 tot 2008, werd in de isoleercel gezet omdat hij weigerde het gevangenisvoedsel te eten: hij wilde vasten vanwege de ramadan. De Mexicaan Delfino Quiroz belandde in de isolatie ‘voor zijn eigen bescherming’, zo kreeg hij te horen: hij is homo en daardoor potentieel slachtoffer van geweld door medegevangenen. In zijn isoleercel belandde Quiroz in een zware depressie nadat hij door de muren heen hoorde hoe drie medegevangenen zelfmoord probeerden te plegen.
In Nederland zaten in 2011 iedere maand 75 van de 1230 gedetineerde illegalen in eenzame opsluiting, zo blijkt uit een ‘gebundelde beleidsreactie’ die staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie op 14 januari naar de Tweede Kamer stuurde. Dat is zes procent van het totaal, tegen minder dan één procent in Amerika. Net als in de VS zitten ze in civiele detentie – een juridisch niemandsland dat, ook al net als in de VS, al jaren wordt gehekeld door waakhonden in binnen- en buitenland, zoals Amnesty International, de European Committee for the Prevention of Torture (CPT) en de Nationale Ombudsman. ‘Civiel’ gedetineerde illegalen zijn in menig opzicht slechter af dan strafrechtelijk gedetineerden. ‘Zo verblijven zij standaard in tweepersoons cellen, zijn ze van 17.00 tot 8.00 uur in hun cel opgesloten, is er geen recht op onderwijs, arbeid of geprivilegieerd bezoek’, aldus een van de artikelen in het Groene-dossier.
Illegalendetentie is niet bedoeld als straf; het enige doel is dat de gedetineerde illegaal zich niet onttrekt aan uitzetting. Maar de kans op uitzetting neemt door de detentie juist af, zo blijkt uit het Groene-dossier. Na drie maanden detentie is die kans veertig procent, na zes maanden nog maar twintig procent. Ongeacht de detentieduur zijn er grote verschillen in de mate waarin herkomstlanden meewerken aan de terugkeer van ‘hun’ vreemdelingen, nog los van de vraag of die überhaupt terug willen. Het aantal geslaagde uitzettingen vanuit detentie is sinds 2011 gestegen van vijftig naar 64 procent, maar dat komt deels doordat vreemdelingen uit onwillige landen niet langer worden opgesloten.
Op een handvol geëngageerde vrijwillige supporters na bekommert niemand zich om gedetineerde illegalen. Ze hebben geen stemrecht, en zijn dus niet interessant voor politici. Ze mogen werken noch onderwijs volgen, en hebben dus meestal geen medestudenten en collega’s die voor hen opkomen. Vergeten en veronachtzaamd vegeteren ze in de vier Nederlandse detentiecentra voor illegalen. Onder hen, zo blijkt uit het Groene-dossier, bevinden zich kinderen en hoogzwangere vrouwen die vaak al jaren in Nederland zijn, behoren tot stabiele gezinnen en hebben gewerkt of een opleiding afgerond, voordat het beleid werd verscherpt. Soms zijn ze na al die jaren uit hun huis gehaald nadat de politie de deur had ingetrapt. Eén van de gedetineerden die De Groene interviewde, heeft van zijn twaalf jaar in Nederland bij elkaar al drie jaar in detentie gezeten. ‘Ze pakken mijn leven van me af’, zegt Ahmed (26), een gevluchte Soedanees.
Ook hier hoeft er niet heel veel te gebeuren om Ahmed in de isoleercel te doen belanden. In tweederde van de gevallen gebeurt dat op grond van ‘het verstoren van orde en rust in de inrichting’ of ‘onacceptabel gedrag’, aldus Teevens beleidsnotitie. Niemand is aan te wijzen als de architect of regisseur van dit monster in onze rechtsstaat – de illegalendetentie is het product van een sluipend proces van wet- en regelgeving dat in 1997 is begonnen en door opeenvolgende kabinetten is voortgezet, met medewerking van alle grote politieke partijen. Net zo’n sluipend proces als de trend naar zwaarder straffen en uitbreiding van het aantal vergrijpen waarop gevangenisstraf staat, waarvan wij legale Nederlanders allemaal potentiële slachtoffers zijn, en waarin Teevens ‘masterplan’ voor het gevangeniswezen slechts een zoveelste mijlpaal is.
Zonder doel, zonder opzet en zonder noemenswaardig gerucht hebben wij met de illegalendetentie een proeftuin laten ontstaan voor ons toekomstig gevangenisregime, inclusief duchtig gereguleerde foltering in de isoleercel. Het is niets meer of minder dan een Guantánamo Bay aan de Maas – Ahmed zit vast in het detentiecentrum Rotterdam.
Waardeer dit artikel
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.